دیمانەیەکی تەواونەکراو دەربارەی کۆمەڵە
فوئاد قەرەداغی
چەند ساڵێک لەمەوبەر هاوڕێیەکی رۆژنامەنووسم لە فەیسبوک پەیوەندیپێوەکردم تا دیمانەیەکم بۆ سازبکات سەبارەت بە کۆمەڵەی مارکسی لێنینی کوردستان .داواکەیم پەسەندکردوو رێکەوتین لەسەرئەوەی بە مەسیج پرسیارەکانیم بۆ بنێرێت و منیش بە مەسیج وەڵامی بدەمەوە . ئەو هاوڕێیە دوای دوو یان سێ جار پرسیارکردن و وەڵامدانەوەی پەیوەندیمان پچڕاو دیمانەکەمان تەواونەکرد . ئەو هاوڕێیە ناوی ( پێشەوا ) بوو ، پێش من دیمانەی لەگەڵ چەندکەسی ناسراوو کادیری سەروەختی کارکردنی کۆمەڵە ئەنجامدابوو . لێرەدا ئەو دیمانە کورت و تەواونەکراوەی ، وەک بابەتێکی دۆکیۆمێنتی ، بڵاودەکەمەوەو ، هیوای سەلامەتیش بۆ ئەو دەخوازم .
ئەم دیمانەیە پێشتر ( 3 ی ئەیلولی 2016 ) لە وێبلاگی ( نانوئازادی ) دا ، بڵاومکردۆتەوە .
دەقی پرسیارەکان و وەڵامەکان
پێشەوا : له قۆناغێكدا، كۆمه‌ڵه‌ی ماركسی_ لینینی نامێنێت و ده‌بێت به كۆمه‌ڵه‌ی ڕه‌نجده‌رانی كوردستان. ئایا ئه‌و گۆڕانكارییه ته‌نها به‌سه‌ر ناوی ڕێكخراوه‌كه‌دا هات، یاخود ناوه‌ڕۆك و فیكره‌ی كۆمه‌ڵه‌ش ده‌ستكاری كرا؟
فوئاد قەرەداغی : بەرلەوەی وەڵامی ئەم پرسیارانەتان بدەمەوە ، پێویستە ئاگاداری ئەوە بن ، تەنها دەربارەی قۆناخی پێش دامەزراندن و ساڵی یەکەمی دامەزراندنی کۆمەڵە ، دەتوانم زانیاری تەواوتان بدەمێ و بەرپرسیارێتی وشە بەوشەی لە ئەستۆ بگرم ؛ سەبارەت بەوەی هەر ئەو ساڵە ئەندامی کۆمەڵەبووم و ، وەک یەکێک لە ئەندامانی سەرکردایەتی ، بەشێکی بەرچاوی بەرپرسیارێتی مێژوویی ئەو ماوەیەم لەسەرشان بووە . هەر پرسیارێک سەبارەت بە ساڵانی دواتر بکرێت تەنها وەک هەر هاوڵاتییەکی کورد رایەکی شەخسیی لەسەردەدەم یان – ئەگەر هیچ زانیارییەکم نەبوو – خۆم لە وەڵامدانەوەیان هەڵدەبوێرم . ئەم پرسیارانە ئەوانەن کە زانیاری تەواوم لەسەریان نییە ، بۆیە وەڵامەکانم ئەگەری دروستی و نادروستییان تێدەکەوێت .
دەربارەی گۆڕینی ناوی کۆمەڵە لە ( کۆمەڵەی مارکسی – لێنینی کوردستان – عێراق ) ەوە بۆ ( کۆمەڵەی رەنجدەرانی کوردستان ) ، دەشێت چەند لێکدانەوەی جیاوازی بۆ بکرێت . دەشێت وەک پاشەکشەو ژێوانبوونەوە لە ناوەکە یان بەرنامەکەی یان ئامانجەکانی لێکبدرێتەوە ، بەتایبەتی دوای گیانبەختکردنی ئارام و وەرچەرخاندنێکی سیاسی و پراکتیکیی لەژێر سایەی ئەو سەرکردایەتییەی کۆمەڵەی کەوتەدەست . دەشێت وەک کارێکی ئاسایی لێکبدرێتەوە چونکە لەو سەردەمەدا هەندێک لە حزبە کۆمۆنیستەکان لەبری ناوی کۆمۆنیست ، ناوی ( رەنجدەران یان کار ) یان لەخۆیان دەنا . دەشێت بۆ ” چوونەپێشەوەی ” خەباتی چەکداریی لە دێهاتەکانی کوردستاندا ناچار بەوەبووبن ناوی مارکس و لێنین لەخۆیان بکەنەوە . من پاساوێکی مارکسیانە بۆ گۆڕینی ناوەکە نادۆزمەوە ، بۆیە بۆ ئەگەری یەکەمیان دەچم . دیارە هەموو ئەوانەی ئەدەبیاتی مارکسییان خوێندبێتەوە لەوە ئاگادارن ، هەر لە سەرەتاکانی سەرهەڵدانی بزووتنەوەی کۆمۆنیزمەوە ، هەمیشە لە ئەدەبیاتی مارکسی – لێنینیدا جەخت لەسەر ئەوە کراوەتەوە ، لەهەر قۆناخێکدا ، دەبێت ناوی حزب ، بەرنامەی حزب و ئامانجەکانی دەرببڕێت . دەبێت دەستە پێشڕەوەکەی رێکخستنی کۆمۆنیستیی خاوەن ئامانجی سۆسیالیستی و خەبات بۆ کۆمۆنیزم ، ناوی کۆمۆنیست یان هەر ناوێک نیشانە بێت بۆ کۆمۆنیست هەڵبگرێت ، ئەگەرچی پراکتیک پێوەرە بۆ دروستی و نادروستیی ناوەکەو رادەی گونجانی لەگەڵ بەرنامەو ئامانجەکانیدا .
پێشەوا :هه‌ندێک سه‌رکرده‌ی کۆمه‌ڵه ده‌ستگیرده‌کرێن و سێ که‌سیشیان له‌سێداره ده‌درێن، به‌ڵام دواتر هه‌ندێکیان ئازاد ده‌کرێن، هه‌لومه‌رج و ڕێککه‌وتن بۆ ئازادکردنی ئه‌و سه‌رکردانه، له‌کاتێکدا ئه‌وان سه‌رکرده‌ی دیاری کۆمه‌ڵه بوون، به‌بڕوای تۆ چۆن بووه؟
فوئاد قەرەداغی : لۆژیکی لێکدانەوە وەها دەخوازێت بەڵگەو دۆکیۆمێنتت پێبێ بۆ ئەو رووداوو بەسەرهاتانەی رابردوو . بەبێ ئەوە ناتوانرێت ئەمڕۆ سەرپشک بکەین بۆ بڕیار لەسەر ئەو رابردووە ، گومانخستنە سەر رابردووی هەرکەسێک بەبێ بەڵگە کارێکی نەشیاوە. من ئاگاداری ئەوە نیم ئەو هاوڕێیانەی دوای لەسێدارەدانی هاوڕێیانی نەمر ( شەهاب و جەعفەرو ئەنوەر ) ئازادکران سەرەنجامی رێکەوتنێک بووبێت ، هۆکاری ئازادکردنیان لێبوردنێکی گشتی بوو . هەڵبەت لێبوردنی گشتیش لەخەڵکی سیاسی ، هۆکاری خۆی هەیەو پەیوەستە بە دەسەڵات و کۆی ئەو ململانێیانەی لەو ئانوساتەدا دەرگیریی دەبێت .
پێشەوا : هه‌مووان له‌سه‌ر ئه‌وه کۆکن مام جه‌لال یه‌که‌م سکرتێری کۆمه‌ڵه بووه، به‌ڵام وه‌ک ئیبراهیم جه‌لال باسی ده‌کات، شه‌هید ئارام هه‌رگیز وه‌ک سکرتێری کۆمه‌ڵه نه‌ناسێنراوه، به‌ڵکو وه‌ک برا گه‌وره دانراوه، بۆچوونی تۆ له‌وباره‌یه‌وه چییه؟
فوئاد قەرەداغی : لە مێژووی کۆمەڵەدا ، لە دامەزراندنیەوە تا هەڵوەشاندنەوەی ، دووکەس بە فەرمی سکرتێری کۆمەڵە بوون ، ئەوانیش : مامجەلال و نەوشیروان مستەفا بوون . بەڵام لەو نێوەدا دوو ماوەی تێدەکەوێت تیادا هەر یەکە لە گیانبەختکردووان : شەهاب شێخ نوری و شاسوار شێخ جەلال ( ئارام ) بە عەمەلی سکرتێری کۆمەڵە بوون ، ئەویان هەتا گرتن و لەسێدارەدانی ، ئەمیشیان لە چوونی هاوڕێیانی سەرکردایەتییەوە بۆ ئێران تا تێرۆرکردنی لە سەرەتای ساڵی 1978 دا لە گوندی تەنگیسەر لە ناوچەی قەرەداغ .
پێشەوا : یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان دوای كۆمه‌ڵه‌ی ڕه‌نجده‌ران دروست ده‌بێت، به‌ڵام هه‌ر له‌گه‌ڵ دروستبوونییه‌وه ڕاسته‌وخۆ له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵه‌دا ده‌كه‌وێته كێشه، بۆچی یه‌كێتی كۆمه‌ڵه‌ی قبوڵ نه‌بووه، ئایا مه‌ترسی ئه‌وه‌ی هه‌بووه له بوونی كۆمه‌ڵه‌دا ئه‌وان ناتوانن كاری سیاسیی بكه‌ن و ببنه حیزب و ڕێكخراوێكی دیار؟
فوئاد قەرەداغی : بەپێی ئەو زانیارییانەی لەبەردەستی هەموواندایە ، رێژەیەکی بەرچاوی دامەزرێنەرانی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان ئەندامی کۆمەڵە بوون . کۆمەڵە کۆڵەکەیەکی سەرەکیی راگرتنی یەکێتیی نیشتمانی بووە ، هێزی گەورەی بەرەنگاربوونەوەی بەعس ، چەکداران و رێکخستنەکانی کۆمەڵە بوون . یەکێتیی نیشتمانی وەک بەرەیەک پێکهات بەو نیازەی کۆمەڵە سەرکردایەتیی بکات . من هیچ زانیارییەکی پشتبەستوو بە بەڵگەو دۆکیۆمێنتم لەلانییە یەکێتیی نیشتمانی کوردستان ” هەر لەگەڵ دروستبوونییەوە راستەوخۆ لەگەڵ کۆمەڵەدا ” کێشەی هەبووبێت ، یان” کۆمەڵەی قبوڵ نەبوو ” بێت .
پێشەوا : له‌ناو یه‌کێتیدا، مام جه‌لال و خه‌تی گشتی بوون که دژایه‌تی کۆمه‌ڵه‌یان ده‌کرد، یاخود باڵه‌کانی تر بوون؟
فوئاد قەرەداغی : ململانێی نێوخۆی هەر حزبێک یان بەرەیەک رەنگدانەوەی ململانێکانی نێو کۆمەڵگایەو دیاردەیەکی ئاساییە . مامجەلال سیاسییەکی خاوەن ئەزموونە ، شارەزایەکی کەموێنەیە لە ئیدارەی سیاسەت و ململانێ سیاسییەکاندا ، بۆیە پێموانییە دژایەتی کۆمەڵەی کردبێت ، یان بە شەخسی رێیدابێت چ خەتی گشتی و چ هیچ ” باڵێک ” دژی کۆمەڵە کاربکەن ، بەڵکو بەپێچەوانەوە ، ئەوە لۆژیکیترە هەوڵی دابێت هەموویان لەژێر سایەی خۆیدا یەکبخات یان کۆیانبکاتەوە .
پێشەوا : کاتێک که یه‌کێتی درووستده‌بێت، کێشه‌یه‌ک دێته ئاراوه، ئایا یه‌کێتی ببێته حیزبی پێشڕه‌و و کۆمه‌ڵه‌و ئه‌وانی تر ببنه به‌ره، یان کۆمه‌ڵه ببێته حیزبی پێشڕه‌و و یه‌کێتی و ئه‌وانی تر ببنه به‌ره، وه‌ک پشکۆ نه‌جمه‌دین ده‌ڵێت، ئه‌مه بووه ماکی زۆرێک له‌و کێشه‌و گیروگرفته‌ی دواتر هه‌ناوی کۆمه‌ڵه‌ی گرت، خوێندنه‌وه‌ی تۆ له‌و ڕوانگه‌یه‌وه چۆنه؟
فوئاد قەرەداغی : یەکێتیی نیشتمانی وەک رێکخستنێکی شێوە بەرەیی دروستبوو ، نیازوابوو کۆمەڵە ناوکی سیاسی و پێشڕەو بێت .ئەزموونەکە نیمچە کۆپییەکی ئەزموونی چین بوو کە سێ ئامرازیان بە مەرجی رزگاری دەزانی : حزبی پێشڕەو ، لەشکرو جەنگی گەل و بەرەی نیشتمانیی یەکگرتوو لەژێر سەرکردایەتی حزبدا . من بەشداریی خەباتی ئەو سەردەمەی کۆمەڵەو یەکێتیم نەکردووە تا بیروبۆچوونی کەس پشتڕاستبکەمەوە ، بەڵام واقیعەکە وەهابوو : نە کۆمەڵە حزبی کۆمۆنیستی چین بوو ، نە هێزی پێشمەرگە لەشکری گەل بوو ، نە خەباتە چەکدارییەکە جەنگی گەل بوو ، نە یەکێتیی نیشتمانی کوردستان و دواتریش بەرەی کوردستانی ، بەرەی نیشتمانیی یەکگرتووی شێوە چینی بوون بەپێی پرنسیپەکانی ماوتسیتۆنگ ، بۆیە لەم گۆشەنیگایەوە دەتوانم رایەکەی پشکۆ نەجمەدین بسەلمێنم .
پێشەوا : مامۆستا موحسین، له‌و چاوپێکه‌وتنه‌دا که من له‌گه‌ڵم کردووه، ئاشکرای ده‌کات، به‌شێکی زۆری ناکۆکییه‌کانی نێوان سه‌رکرده‌کانی کۆمه‌ڵه، دواتر یه‌کێتی و کۆمه‌ڵه، کۆمه‌ڵه و ئاڵای شۆڕش له‌سه‌ر پۆست و پله بووه‌و که‌متر ناکۆکی فیکریی بوون، تۆ چۆنی ده‌بینیت؟
فوئاد قەرەداغی : مامۆستا موحسین کەسێکە خاوەن بیروڕای خۆیەتی ، نووسەرێکی سەنگین و ، بابەتی ( موضوعی ) یە لە نوسینەکانیدا ، بەشداریی ململانێکانی نێو کۆمەڵەو یەکێتیی نیشتمانی و ئاڵای شۆڕش – ی کردووە و بە وردی لێیان ئاگادارە ، بۆیە پێموایە رێژەیەکی بەرزی راستگۆیی تێدایە . رەنگە یەکەم ناکۆکیش لەنێو کۆمەڵەدا کە بە دەرچوونی من و چەند هاوڕێیەکم لە کۆمەڵە کۆتایی هات ، ئەو ئەنجامگیرییەی مامۆستا موحسین بیگرێتەوە ، ئەگەرچی لەو سەرەتایەدا ئێمە تەنها ناکۆکییەکی فیکریی سەرەکیی گێژیدەداین و ، لەجێی پۆست و پلە ، گرتن و راوەدوونان و کوشتن و سێدارە لە چاوەڕوانیماندا بوو .
پێشەوا : ئه‌گه‌رچی وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره‌ت داوه‌ته‌وه، به‌ڵام من هه‌م له‌به‌ر گرنگییه‌که‌ی، هه‌م هاوکاتی وه‌ڵامه‌کانی پێشوت هه‌ندێ ورده‌کاری ترم ده‌وێت. کێ بوون دامه‌زرێنه‌رانی کۆمه‌ڵه، له کوێ کۆبوونه‌وه، ئه‌وه‌ی من مه‌به‌ستمه، ته‌واوی ورده‌کاری گفتوگۆکانی نێوانتانه له بڕیاردانتان بۆ دامه‌زراندنی ئه‌و ڕێکخراوه مارکسی-لینینییه؟
فوئاد قەرەداغی : بیرۆکەی پێویستیی سەرکردایەتیکردنی بزووتنەوەی رزگاریخوازانەی گەلی کورد بە سەرکردایەتییەکی شۆڕشگێڕی مولتەزیم بە مارکسیزم – لێنینیزم ، بۆ چەند ساڵێکی بەر لە دامەزراندنی کۆمەڵە دەگەڕێتەوە ، بیروبۆچوونی جیاجیا هەبوو بەڵام بەیاننامەی ١١ ی ئازارو شکستی باڵی مەکتەبی سیاسیی پارتی دیموکراتی کوردستان بیرۆکەکەی روونتر خەمڵاندو ، دەستبەکاربوونی کردە زەرورەتێکی کاری رێکخراوەیی ئەو سەردەمە ، دەڵێم ئەو سەردەمە ، واتە پەیوەند بە بارودۆخە جیهانییەکەی کۆتایی شەستەکان و سەرەتای حەفتاکانی سەدەی رابردوو. لەبەرئەوە تەوەرەی باس ، دامەزراندنی ئەو رێکخراوە بووە بەبێ ئەوەی وردەکاریی ، بەپێی چەمکە سیاسییەکەی ئەمڕۆ رەچاوکرابێت . ئەمڕۆو ئەو کاتەی دامەزراندنی کۆمەڵە دوو جیهانی جیاوازن ، بۆیە نابێت وێنای دامەزراندنی رێکخراوێک لە کەشوهەوای ئەمرۆدا بدرێت بەسەر ئەو کەشوهەوایەی کۆمەڵەی تێدا دروستبوو . دامەزرێنەرانی کۆمەڵەش هەموو ئەو هاوڕێیانە بوون لە شانە رۆشنبیرییەکاندا بۆ ئەو مەبەستە سەریان بەیەکەوە نابوو ، بەبێ ئەوەی رێکخستنێکی فەرمی پێکەوە کۆیانبکاتەوە . زێتر هاوڕێیەتی ، یەکترناسین ، ئینتیمای حزبییانەی رابردوو ، موتمانەبەیەکتری ، بڕوابوونی تەواو بە رەوایی بیرۆکەکەو کارکردن بۆ بەدیهێنانی رایەڵی یەکگرتن و بردنەپێشەوەی پرۆژەکەبوون .ئەو هاوڕێیانەش کە لە کۆبوونەوەیەکدا بڕیارەکەیاندا و بە دەستەی دامەزرێنەر ناسران و یەکەم کۆمیتەی سەرکردایەتی کۆمەڵەش بوون ، جێ موتمانەی گشت هاوڕێیانیدیکە بوون و کارەکەیان بە ئاسایی وەرگرت و بە ریزەکانی رێکخستنەوە پەیوەستبوون .
پێشەوا : ئایا، له‌و ئانو ساته‌دا، ڕێکخراوێکی مارکسی-لینینی پێویست بوو، ئه‌مه بێ هیوابوون بوو له ڕێکخراوه نه‌ته‌وه‌یی و ئه‌و جۆرانه‌ی تر که تا ئه‌وکاته هه‌بوون؟
فوئاد قەرەداغی : دامەزراندنی هەر رێکخراوێکی سیاسی بەندە بەو هەلومەرجە سیاسییەی رێکخراوەکە بۆ وەڵامپێدانەوەی دروست دەبێت . دامەزراندنی کۆمەڵەی مارکسی – لێنینی لەو ” ئانو ساتەدا ” بۆ وەڵامدانەوەی بارودۆخە سیاسییەکەی کوردستان بوو بە کاریگەرێتی بارودۆخە سیاسییە جیهانییەکە . بێ هیوابوون لە هەردوو باڵەکەی پارتی ( باڵی بارزانی و باڵی مەکتەبی سیاسی ) یەکێک لە هۆکارەکان و ، لەڕاستیدا هۆکارێکی بەرچاوو کاریگەر بوو . لەبەر ئەوە زۆر پێویست بوو . بۆ دوارٶژیش ، هەرکاتێک ، ئەرکەکانی شۆڕش ، جا شۆڕشی دیموکراتی یان سۆسیالیستی بێت لە مەترسیدابوون ، دەسەڵاتی بۆرژوا نەیتوانی بەدییانبهێنێت ، ئەوا رێکخستنێکی کۆمۆنیستی دەبێتە پێویستییەکی ناچاریی بۆ پێشڕەویکردنی بزووتنەوەی سیاسیی بە ئاڕاستەی گۆڕانکاریی ریشەیی سیاسەت و ئابووری و سیستمی کۆمەڵایەتی .
پێشەوا : ئاشکرایه هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه سه‌باره‌ت به شووناسی ئه‌و ڕێکخراوه کێشه درووستده‌بێت، سه‌باره‌ت به‌وه‌ی ڕێکخراوێکی سه‌رانسه‌ری گشتگیر بێت بۆ عێراق یان تایبه‌ت بێت به کوردستان، ئه‌مه کێشه‌ی شوناسی ئه‌و ڕێکخراوه‌یه، به‌ڕێزت که یه‌که‌م په‌یڕه‌وی ئه‌و ڕێکخراوه‌ت نووسیوه‌و دوای ساڵێک ئه‌و کێشه‌یه دێته ئاراوه، له په‌یڕه‌وه‌که چۆن ناوی ڕێکخراوه‌که هاتووه که خۆت نووسیوته، كۆمه‌ڵه‌ی ماركسی-لینینی كوردستانی عێراق/ بیروباوه‌ڕی ماوتسی تۆنگ، یان كۆمه‌ڵه‌ی ماركسی-لینین/ بیروباوه‌ڕی ماوتسی تۆنگ؟
فوئاد قەرەداغی : ئێمە کێشەیەکمان لەسەر شوناسی رێکخراوەکە نەبوو ، هەمومان کۆکبووین لەسەر شوناسی مارکسی لێنینی ( ماویست ) انەی رێکخراوەکە . کێشەی ئێمە دوای ماوەیەک لەسەر جێوڕێی کۆمەڵە لەنێو بزووتنەوەی کۆمۆنیستیی ئەو کاتەی عێراقدا بوو .
ئێمە کێشەمان لەسەر کارکردن لە سنووری کوردستاندا نەبوو ، بەو مانایە رێکخراوەکەمان ” کوردستانی ” بوو ، کەسێکمان ئەو کاتە بیری لەوە نەدەکردەوە بچێت لە بەسرە یان ناسرییە یان کوت و عیمارە یان لە هەر شارێکی عەرەبنشیندا کار بۆ ئەم رێکخراوە بکات ، واتە کۆمەڵە بکاتە رێکخراوێکی ” سەرانسەری و گشتگیر بۆ عێراق ” . کێشەی ئێمە لەسەر ئەوەبوو : ئایا ئێمە دەستەیەک دەبین لەنێو ئەو دەستە مارکسییە لێنینییانەدا کە حزبێکی کۆمۆنیستیی عێراقی لە دوارۆژدا پێکدەهێنن یان حزبێکی کۆمۆنیستیی کوردستانی دروست دەکەین کە سەرکردایەتی بزووتنەوەی رزگاریی نەتەوایەتیی کورد بکات .
دەربارەی ناوی کۆمەڵەش وەک لە یەکەم بەرنامەو پێڕەودا هاتووە ، بەم جۆرەیە ” کۆمەڵەی مارکسی – لێنینی کوردستان – عێراق ” . بەڵام لە بڕگەیەکی بەرنامەو پێڕەویشدا سەبارەت بە سەرچاوەی ئایدیۆلۆژیی کۆمەڵە : ” مارکسیزم – لێنینزم – بیروباوەڕی ماوتسیتۆنگ ” دیاریکراوە . ئەو کاتە حزب و رێکخراوە ماویستەکان وەها شوناسی خۆیان بەیاندەکرد . ئێستا ئەوە گۆڕانکاریی بەسەردا هاتووە ، حزب و رێکخراوە ماویستەکانی ئەمڕۆی جیهان : ” مارکسیزم – لێنینزم – ماویزم ” وەک شوناسی خۆیان بەکاردەهێنن .
پێشەوا : بۆچی کێشه‌ی شووناسی ئه‌و ڕێکخراوه دوای ساڵێک دروست ده‌بێت، ئایا له‌سه‌ره‌تاوه به‌لاتانه‌وه گرنگ نه‌بووه‌و ته‌نها بیرتان له دروستکردنی ڕێکخراوێکی چه‌پی شۆڕشگێڕ کردۆته‌وه، یان هۆکاری تری هه‌بوو؟
فوئاد قەرەداغی : کێشەی ستراتیژی کاری رێکخراوەکەو دوارۆژی بزووتنەوەی کۆمۆنیستیی لە عێراقدا ( نەک شوناس ) دوای چەند مانگێک سەریهەڵدا ، بەڵام یەکلاییکردنەوەی ساڵێکی خایاندو بە دووکەرتبوونی کۆمەڵە کۆتاییهات .
ئێمە هەر لە سەرەتاوە بەلامانەوە گرنگ بووە رێکخراوەکە شوناسێکی ئاشکرای هەبێت و لەبەرتیشکی ئەو شوناسە دیاریکراوەدا کاری سیاسی و رێکخراوەیی بکات ، بۆیە هەر کەسێک شوناسی رێکخراوەکەی پەسەند نەکردایە ، واتە مارکسیزم – لێنینزم – بیروباوەڕی ماوتسیتۆنگ ، لە کۆمەڵەدا وەرنەدەگیرا . ئێمە بە وردی و دیاریکراوی مەبەستمان پێکهێنانی رێکخستنێکی کۆمۆنیستیی شۆڕشگێڕ بوو نەک رێکخراوێکی رادیکاڵ و چەپی رەهاو بێ سنوور .
هاوڕێیانی کۆمەڵە ، چ ئەندامانی کۆمیتەی سەرکردایەتی و چ ئەندامانی شانەکان ئاستی بیرکردنەوەیان لە یەکترییەوە نزیکبوو ، میتۆدی بیرکردنەوەشیان لەیەک بازنەدا بوو ، هەموویان لە حزبێکی بۆرژوازیی نەتەوەیی کوردییەوە هاتبوون ، بەڵام دوای دەستبەکاربوون بەکاری نوێیان ، بەرە بەرە پرنسیپە مارکسییەکان کاریگەرێتییان لەسەر ئایدیاو بۆچوونی سیاسییان دادەنا ، پڕۆسەی گەشەکردن هاوتەریبی کارکردنیان دەڕٶیشت ، یاسای یەکبوون و ململانێی دژەکان لەو پڕۆسەیەدا کاری خۆی دەکرد ، لەبەر ئەوە ئاسایی بوو ململانێکە ، وەک یاسای رەهای چوونەپێشەوەی رێکخستن پەرەبسێنێ و لەدوائاکامدا پلە پلە سەرکەوێت تا لە ناکۆکیی ( رێکخراوێکی عێراقی یان رێکخراوێکی کوردستانی ) دا بەرجەستە ببێت . کەواتە بیرکردنەوەی سەرەتاو بیرکردنەوەی دواتر لەڕەوتی کاری رێکخراوەییدا بە راوەستاویی نەماوەتەوە ، بەڵکو لە جووڵاندا بووەو ، بیرکردنەوەی نوێ و بۆچوونی سیاسیی نوێی لە پرەنسیپە بنەڕەتییەکانی مارکسیزم – لێنینزم – بیروباوەڕی ماوتسیتۆنگ هەڵێنجاوەو هەر یەکێک بەپێی ئاست و لێکدانەوەی خۆی هەڵوێستی چینایەتی خۆی یەکلاییکردۆتەوە .
پێشەوا : ئێوه که دواتر به‌و هۆیه‌وه له کۆمه‌ڵه ده‌کشێنه‌وه، به‌هانه‌و مه‌به‌ستتان له دروستکردنی ڕێکخراوێکی چه‌پی شۆڕشگێڕی عێراقی چی بوو، بۆچی ده‌تانویست ڕێکخراوه‌که به‌وجۆره گشتگیر بێت و بۆ هه‌موو عێراق بێت؟
فوئاد قەرەداغی : گەشەکردنی ناکۆکییەکان یەکبوونی سەرەتای تێکشکان و زەمینەی دووکەرتبوونی خۆشکرد ، پەیوەندی نێوانی هەردوو لایەنی ناکۆکییەکەی بەبنبەست گەیاند . ململانێکە بووە ناکۆکیی شێوە بیرکردنەوەی نەتەوەیی و شێوە بیرکردنەوەی ئینتەرناسیۆنالیستی . لەسایەی ئەم دوو شێوە بیرکردنەوەیەدا و لێکدانەوەیان ، وەڵامی ئەوەمان دەستدەکەوێت کە بۆچی دواتر لایەنێکیان رێکخراوێکی نوێی ” عێراقی ” دادەمەزرێنێت . لەم روانگەیەشەوە دەتوانین لەوە بگەین بەهانە لە ئارادا نەبووە ، هەروەها لەوەش دەگەین بۆچی ئەو لایەنەیان ویستویەتی رێکخراوەکە گشتگیرو بۆ هەموو عێراق بێت .
پێشەوا
ده‌وترێت، کۆنفرانسی مالیمۆس، سه‌ره‌تای هه‌وڵی توانه‌وه‌ی فکره‌ی کۆمه‌ڵه بوو، ئه‌وه‌ی من به‌دوایدا چووم، له‌و کۆنفرانسه‌وه کێشه‌کان په‌ره ده‌سه‌نن و تا دواتر له ئاڵای شؤڕشدا ده‌گاته ترۆپک. تۆ “وه‌ک به‌شداربوو نا، وه‌ک که‌سێکی ئاگادار”، پێتوایه له‌و کۆنفرانسه‌وه هه‌وڵی توانه‌وه‌ی کۆمه‌ڵه درا؟
فوئاد قەرەداغی
من بڕوام بە تیۆری ” پیلانگێڕان ” نییە ، بوونی ئیرادەیەکی بڕیاردراو نابینم بۆ توانەوەی کۆمەڵە ، بەتایبەتی لەو سەرەتایەو هەلومەرجی خەباتی چەکداریدا . گرفتە سیاسییەکان لە پەرەسەندنیاندا کێشەی نوێ ، بیروبۆچوونی نوێ ، ئەلتەرناتیڤی نوێ بەدوای خۆیاندا دەهێنن ، بەوپێیەش رێگاچارەی جیاجیاش سەرهەڵدەدات بەگوێرەی هاوکێشەسیاسییەکان چ لەسەر ئاستی نێوخۆ یان لەسەر ئاستێکی فراوانتردا .
هیچ رێکخستنێک نییە بێ کێشە بێت ، بەتایبەتی ئەگەر سەرەتای دامەزراندن و کارکردنی بێت ، هەڵبەت کاریگەرێتی کۆمەڵگەش بەسەر کێشەکانەوە هەیە ، سەبارەت بەوەی ئەندامانی رێکخستن ( حزب یان رێکخراو ) لە نێو چینەکانی کۆمەڵگەوە دێن و ، بەگشتی چاک و خراپی کۆمەڵ و رەفتارو رەوشتێ کە رەنگدانەوەی شوناسی چینایەتییانە ، بۆ نێو رێکخستن دەهێنن . لەبەر ئەوە سەرهەڵدانی کێشەو گرفت ئاساییەو پەیوەندی بە ” هەوڵ ” ی نەخشەبۆدانراوەوە نییە. کۆمەڵە هەر لەسەرەتای دامەزراندنیەوە مەحکومبوو بە چەند ناکۆکییەکەوە ، بۆیە توانەوەی لە رێکخستنێکی نەتەوەیی فراواندا لەگەڵ واقیعی ئەو کاتەدا گونجاوبوو .
پێشەوا
مامۆستا پشکۆ نه‌جمه‌دین “ببووره که ئه‌وه‌نده ناو دێنم، به‌ڵام ده‌مه‌وێت زانیارییه‌کانم پشتبه‌ست بکه‌م به دیکۆمێنتی بۆ به‌ڕێزت”، ده‌ڵێت ئارام، پێش ئه‌وه‌ی شه‌هید بێت، وتوویه‌تی که هه‌رگیز مه‌هێڵن نه‌وشیروان مسته‌فا بێته ناو ڕیزه‌کانی کۆمه‌ڵه‌وه، به‌ڕێزت ئاگاداری وه‌ها قسه‌یه‌ک بوویت له‌گه‌ڵ شه‌هید ئارامدا؟
فوئاد قەرەداغی
بەر لە شەهیدبوونی ئارام ، دەنگۆی گەڕانەوەی نەوشیروان مستەفا بۆ کوردستان ، وەک سکرتێری کۆمەڵە ، هەبوو . ئەو زانیارییەی کاک پشکۆ بەو تەعبیرە و بە داڕشتنی جیا یان نزیک لێیەوە لە نێو ئەندامانی کۆمەڵەدا هەبوو . من لە هاوڕێ ئەوڕەحمانی حاجی مەلا صدیقی قەرەداغی ، کەماوەیەک لە مەفرەزەکەی ئارامدابوو ، ئەوەم بیستوە کە ئارام پێی وابووە : ” نەوشیروان ” ئیشەکەیان ” لێتێکدەدات ” .
پێشەوا
نه‌وشیروان مسته‌فا، وه‌ک دواتر خۆی له چاوپێکه‌وتنێکی گۆڤاری گوڵاندا باسی ده‌کات، هیچ بڕوای به فکری کۆمه‌ڵه نه‌بووه، به‌ڵام دواتر ده‌کرێت به سکرتێری کۆمه‌ڵه، زانیارییه‌کانت له‌وباره‌وه چۆنن و خوێندنه‌وه‌ت چییه بۆ ئه‌وه‌ی، ئه‌و باوه‌ڕی به‌و فکره‌یه نه‌بووه‌و که‌چی ده‌شکرێت به سکرتێر؟
فوئاد قەرەداغی
ئەگەر ئەوە راست بێت نەوشیروان ، کاتی وەرگرتنی پۆستی سکرتێری کۆمەڵە ، بڕوای بە فیکری کۆمەڵە نەبووبێت ، ئەوا دەبێتە خاڵێکی نەرێیانە لە ژیانی سیاسی ئەودا ، چونکە دەبێتە جۆرێک لە فێڵی سیاسی و هەمیشە کاری سیاسی ئەو دەخاتە ژێر پرسیارەوە ، بەتایبەتی دەیان کادیرو پێشمەرگەی کۆمەڵە لەژێر ئاڵای بیروباوەڕی کۆمەڵەدا گیانیان بەختکردووە ، کۆمەڵەیەک بەو باوەڕەوە کە ئەو رابەری بووە و دەیان وتاری لەبەر تیشکی ئەو بیروباوەڕەدا بۆ نووسیون و گیانی فیداکارییانی تێدا جۆشداون .
پێشەوا
ئێستا ده‌مه‌وێت پرسیارێکی تر بکه‌م و تۆزێک بگه‌ڕێمه‌وه دواوه، ئه‌وکاته‌ی ئێوه وازتان له کۆمه‌ڵه هێنا، وه‌ک باسیشی ده‌که‌یت، له‌به‌رده‌م گرتن و له‌سێداره‌داندا بوون، ئایا هیچ هه‌وڵێکی له‌م چه‌شنه به‌رانبه‌رتان کراو سه‌ر نه‌گرێت، ئایا ئه‌وه‌ی دواتر به‌سه‌ر ئه‌ندامانی ئاڵای شۆڕشدا دێت، پێشبینیتان ده‌کرد به‌سه‌ر ئێوه‌ش بهێندرێت، چی رێگر بوو له‌به‌رده‌م ڕوودانی ئه‌و مامه‌ڵه‌یه‌دا؟
فوئاد قەرەداغی
بۆ ئەوەی وردتربم لە داڕشتنەکەمدا ، ئێمە لەبەردەم گرتن و لەسێدارەداندا بووین ، بەو واتا گشتییەی هەر کەسێکی سیاسی نەیاری بەعس دەبووە چارەنووسی . ئێمەی هەڵسوڕاوانی ئەو کاتە سەرەتاییەی دامەزراندنی کۆمەڵە گرنگییەکی زۆرمان بە نهێنی کارەکانمان دەدا تا لەسێ لایەنی بشارینەوە : ( بەعس ، پارتی دیموکراتی کوردستان بەهەردوو باڵەکەیەوە ) ، لەوەشدا سەرکەوتووبووین . ئەوەی بەسەر ئاڵای شۆڕش هات لە دۆخێکیدی و هەلومەرجێکیدیکەدا بوو ، ئەوان تا رادەیەک کارکردنیان ئاشکرابوو ، ئەو لایەنەش کە بەرەوڕووی گرتن و راوەدوونانی کردنەوە خودی سەرکردایەتی کۆمەڵەو بزووتنەوە چەکدارییەکە بوو .
پێشەوا
بەڕێز کاک فوئاد، دەمەوێت ئێستا هەندێ پرسیارت دەربارەی ئاڵای شۆڕش لێ بکەم. ئەوانەی کە ئاڵای شۆڕشیان جیا کردەوە، باس لەوە دەکەن کە ئەوان لەبەر هێشتنەوەی بنەما سەرەکییەکانی فیکری کۆمەڵە ئەو کارەیان کردووە تا چەند ئەمە بە هۆکار دەزایت؟
فوئاد قەرەداغی
وەک پێشتر وتم ، لە نزیکەوە ئاگاداری کاری ئاڵای شۆڕش و ململانێکانی نێوخۆی نەبووم ، هەر زانیارییەکیشم لەسەری هەبێت ، لەو نووسینانەوە وەرمگرتوە کە هاوڕێیانی ئاڵای شۆڕش نووسیویانە . من بنەما سەرەکییەکانی فیکری کۆمەڵە لە مارکسیزم – لێنینیزم – فیکری ماوتسیتۆنگ – دا دەبینم ، لە بەرنامەی لانیکەمی شۆڕشی دیموکراسیی نوێ و ستراتیژی خەبات بۆ سۆسیالیزم و کۆمۆنیزمدا دەبینم ، لە لەشکری گەل و جەنگی گەل و بەرەی نیشتمانی یەکگرتوودا دەبینم . ئایا جیابوونەوەی ئاڵای شۆڕش و تەوەرەی ململانێی لەگەڵ کۆمەڵەی رەنجدەراندا لەسەر ئەو پرنسیپانە بوو ؟ ئایا ئەم بنەما فیکری و سیاسییانەیان هێشتەوەو بەرگرییان لێکرد ؟ پێموایە لە وەڵامی ئەم دوو پرسیارەمدا وەڵامی پرسیارەکەت دەستدەکەوێت .
پێشەوا
مامۆستا پشکۆ دەڵێت، ئێمە نە ناومان ئاڵای شۆڕش بوو، نە جیاشدەبووینەوە، بەڵکو ناوەکەو جیابوونەوەکەیان بەسەردا بڕین، ڕاوبۆچوونت لەوبارەیەوە چییە؟
فوئاد قەرەداغی
دیارە مامۆستا پشکۆ لەهەموو کەس ئاگادارترە ، بۆیە دەبێت رایەکەی ئەو بەهەند وەربگیرێت . من نازانم کێ ئەو ناوەی بەسەردا دابڕیون ، ئەو ناوە ( ئاڵای شۆڕش ) ، ناوی ئەو بڵاوکراوەیە بوو کە یەکەمجار ئارام – ی گیانبەختکردوو دەریکرد ، بۆیە دەشێت بۆ رێزگرتن لە ئارام ، ئەو ناوە لەلایەن خودی هاوڕێیانی ئاڵای شۆڕشەوە لەخۆیانیان نابێت ، وەک ئاماژەیەک بۆ لایەنگیریی و ئیلتیزامی ئەو هاوڕێیانە بە رێبازەکەی ئارامەوە ؛ هەڵبەت جیابوونەوەش بەرەنجامی پەرەسەندنی ناکۆکییەکان دەبێت ، کاتێک چارەسەری ناکۆکییەکان دەگاتە بنبەست و خاڵی تێگەیشتن و پێکگەیشتن لەنێواندا نامێنێت ، ئیتر جیابوونەوە بەرەنجامێکی لۆژیکیی دەبێت ، لەبەرئەوە لایەنێک خۆی بچێتەدەرەوە یان بە ئیجرائێکی رێکخراوەیی بیکەنە دەرەوە ، یان بەشێوازی فشار چوونەدەرەوەیان بەسەردا بسەپێنرێت ، سەرەتا هەروەکو یەک دەکەونەوە ، دواتر ئەگەرە جیاجیاکانی ململانێکەو ئاکامەکانی ، جۆری پەیوەندییەکانی هەردوو لایەنەکە دیاریدەکەن و ، دۆستایەتی یان دابڕانی نێوانیان دەبنە بەشێکی واقیعەکە .
پێشەوا
وەک دەبینرێت و دەخوێنرێتەوە، ڕووداوی دەستگیرکردنی دامەزرێنەرانی ئاڵای شۆڕش کارێکی ئازارهێنە. تۆ پێتوایە سەرکردایەتی کۆمەڵە نەیدەتوانی ڕیگایەکی تر بۆ سزادانیان بگرێتەبەر نەک ئازار و ئەشکەنجە؟
فوئاد قەرەداغی
دەبێت ئەم پرسیارە ئاڕاستەی سەرکردایەتی ئەو کاتەی کۆمەڵە بکرێت ، رەنگە ئەوان بۆ ئەم کارەیان پاساوی خۆیان هەبێت ، بەڵام وەک پرنسیپی رێکخراوەیی ، سزادان : ( ئەگەر هەڵەیەک لە ئارادا بێت یان لادانێک هەبێت ) ، دەبێت بەپێی پێڕەوی ناوخۆی رێکخراوەکە بێت ، دیارە ئەو سزادانە رێکخراوەییە جەستەیی نابێت ، دەبێت چارەسەری ” نەخۆشەکە ” بێت نەک کوشتنی ، راستکردنەوەیەکی هاوڕێیانە بێت نەک تێکشکاندن و ناوزڕاندن ، ململانێی فیکری و سیاسی بێت نەک شەڕو بەیەکداهەڵپژانی شەخسی .
پێشەوا
بۆچوونێک هەیە دەوترێت، ناکۆکییە شەخسییەکانی نێوان نەوشیروان مستەفا و مەلا بەختیار، بەتایبەت لە دوای شەهید بوونی ئارامەوە، هۆکاری سەرەکی بوو لەو ئازاردان و دەستگیرکردنەدا خوێندنەوەی تۆ چۆنە؟
فوئاد قەرەداغی
هەر هۆکارێک لە پشت ئەو گرتن و ئازاردانە جەستەیی و دەروونییەوە بووبێت ، کارێکی نەشیاوو ، بەدەر بووە لەپرنسیپە شۆڕشگێڕییەکانی کاری ” رێکخراوی شٶڕشگێڕانە ” و بنەماکانی پەیوەندیی گیانی بەگیانی نێو ریزەکانی ” لەشکری شۆڕشگێرانە ” ی گەل لەهەلومەرجی بەرەنگاربوونەوەی دوژمنێکی دڕندەی وەک بەعسدا .
nanwazadi 